Haïti: Kozanga elikya lokola mobulu ya bituluku ya bato mabe ezali se kobakisama na 2024

Bato koleka 5 600 babungisaki na 2024: Mobulu ya bituluku ya bato mabe na Haïti ezali kokoba kobebisa. Wana mbula ya sika ebandi, bato ya Haïti bazali kolamuka na ezalela ya kozanga elikya, liyoki oyo ezali kobakisama mpo na mpasi ya mokolo na mokolo oyo euti na bokóli oyo ekoki kopekisa te ya bituluku ya bato oyo bazali na bibundeli. Motángo ya bato oyo bazali kokufa na nsɔmɔ, oyo ezali kokoba komata, ebimisi motuna oyo: tii wapi tokoki kokanga motema na mobulu oyo ya mobulu?

Manhunt: Likambo ya solo oyo ebomaka

Mobulu ya bituluku ya bato mabe ezali sikawa momeseno ya nsɔmɔ na Haïti. Na 2024, ekanisami ete mokolo na mokolo, mabota ezali kolela balingami na bango, bato oyo bazwaki mpasi na etumba oyo esakolamaki te. Mokumba ya likambo oyo ya mawa ekoki kosuka te na kotala kaka bituluku ya bato mabe na ndenge ya kofunda. Ya solo, kozanga kosala likambo ya guvɛrnema mpe bolɛmbu ya bibongiseli ya Haïti elendisaka bandoki básembola ba tentacules na bango. Mikolo na mokolo, batindika mobeko na bango, bazali koboma miinda ya elikya oyo etikali tii lelo.

Bomoi ya bana-mboka mpamba ekómi lisano ya kobombana, epai bokeseni kati na bomoi mpe liwa ezali ntango nyonso kokita. Ndenge nini tokoki kokanisa avenire ya kimya ntango bobangi ekɔti na bisika nyonso ya bato? Mbala mingi, ba négliger dimension humaine ya tragédie oyo, en faveur ya analyse ya malili mpe ya mosika ya ba chiffres. Nzokande nsima ya motángo nyonso ezali na moto moko, lisolo moko, ndɔtɔ oyo ebukani.

Ba institutions ezo drift

Likambo oyo ezali kotungisa mingi ezali ete bakonzi ya Haïti bazali na likoki te ya kopekisa mobulu yango. Kolobela "état fantome" ezali kaka slogan catchy te, kasi réalité ya mawa. Mbala mingi, bibongiseli ya mibeko oyo bizali na mosolo mingi te mpe oyo bizwi formasyo malamu te bizali kozindisama mingi mpo na nguya oyo ezali se kokola ya bituluku ya bato mabe mpe bibundeli na bango oyo ntango mosusu ezali ya mayele mingi. Kozanga mayele ya polele, esangani na climat ya impunité, ezo bebisa kaka situation.

Mpo na bato ya Haïti, guvɛrnema, na esika ya kozala mopesi-toli ya libateli na bango, bato batalelaka yango lokola moto oyo azali kotala likambo yango ya mawa te. Ekozwa ntango boni lisusu mpo bakambi basosola ete likambo yango ezali na lombangu? Lisanga ya mokili mobimba, oyo mbala mingi ezalaka te na mabele, esengeli mpe komibenda esika moko mpe kokanisa na ntina ya mokumba na yango. Ba actions concrètes nini ekoki kosalama pona ko soutenir mboka oyo ezali na bord ?

Koyika mpiko ya bato ya Haïti liboso ya mobulu

Atako elilingi oyo ya molili ezali, bato ya Haïti bazali komitika te. Misala mingi ya bana mboka ezali kolakisa bokasi na bango. Ba groupes communautaires ezali ko organiser, kopesa ba solutions locales liboso ya absence ya l’Etat. Ba mouvements ya bilenge ezali komata mpo na kosenga avenir esika kimia mpe sécurité ekozala. Na nzela ya ba manifestations, bazali ko dénoncer mobulu mpe kosenga ba actions concrètes.

Bomoko kati na bavandi ebimi lokola mwa elikia na mpasi oyo. Nani alingaki kokanisa ete kati na mobulungano, mposa motindo wana ya mbongwana ekoki kobima? Esengeli kopesa longonya na nguya mpe mpiko oyo bato ya Haïti bamonisaki, mpo bazali kaka ba victimes te, kasi bazali ba acteurs na destin na bango moko. Yango ekoumela ntango boni na esika ya bonguna boye?

Nzela ya kobikisama mpe ya kimya na Haïti epalangani na mikakatano. Lokola motángo ezali se kobakisama, mokili esengeli kolamuka mpe koyeba ete esengeli kosala makambo na boyokani. Bakufi basengeli te kokóma mituya mpamba. Bamemaka na kati na bango kolela ya bato oyo bazali kobunda mpo na kobika na bosolo oyo ezali konyata. Elikya esengeli kolonga, kasi esengeli mpe kosungama na misala ya ntina mpe na bomipesi ya solo. Mpamba te bato ya Haïti babongi mingi koleka kaka kozala na elili ya mobulu.