RDC: CPI ebandi lisusu bolukiluki na yango mpo na mbeba na est ya Congo

Na mokolo ya 15 octobre 2024, procureur ya Cour pénale internationale (CPI) asakolaki bozongeli ya bolukiluki mpo na mbeba oyo elobami ete esalemaki na est ya République démocratique du Congo (RDC). Etúká oyo, oyo ezali kotungisama na mobulu oyo ezali mbala na mbala na boumeli ya bambula mingi, ezali esika oyo bato bazali kobuka mibeko makasi ya ntomo ya bato, oyo ezali kosalema na bituluku ya bato oyo bazali na bibundeli bakisa mpe mampinga ya Leta. Liyebisi liye lizali mbongwana na koluka bosembo mpo na bamilio ya baye bazwaki mpasi na mobulu na eteni eye ya mboka.

Etúká oyo ezali na nse ya ekanganeli ya mobulu

Banda koleka mibu tuku mibale, est ya RDC ezali etuka oyo epasolami na bitumba ya mindondo, esangisaka bitumba ya bikolo, bitumba mpo na bokonzi ya bozwi ya bozalisi mpe bosangisi ya ba acteurs ya etuka. Ba groupes armés ya mboka mpe ya bapaya basalaka kuna, bafundami mpo na kopunza, koboma bato, kosangisa nzoto na makasi na bato ebele mpe kozwa bana basoda. Mampinga ya mampinga ya ekolo Congo démocratique (FARDC) mapesami mpe ngambo mpo na mbeba na ba civils, kobebisa situation humanitaire oyo esi esili kobeba.

Procureur ya CPI asimbaki makasi ete bilembeteli bizwamaki na mibu miye bizali kolakisa ndenge ya mbala na mbala ya mbeba ya bomoto, mbeba ya bitumba mpe kobomama ya bato oyo ekoki kosalema. Atako bolukiluki mingi ebandaki na CPI kala, bowumeli ya mobulu mpe complexité ya terrain epekisaki mbala mingi bokende liboso. Eteni oyo ya sika ya bolukiluki ezali na mokano ya kotala na bozindo mikumba ya moto na moto mpo na mabe oyo esalemi, mpe komema na bosembo baye, kino sik’oyo, bakimaki kofundama.

Koluka bosembo na esika oyo bato bazali na banguna

Lisakoli ya CPI liyei na ntango oyo pression internationale ezali kokola mpo na kosilisa bozangi etumbu na est ya RDC. Banda kala, mangomba ya makoki ya bomoto mpe masanga ya baye bazwaki mpasi masengi misala ya sikisiki mpo na komema baye basali mabe na bosembo mpe kosala ete baye bazwaki mpasi bazwa lifuta.

Mokakatano monene mpo na CPI ezali na instabilité chronique ya etuka eye. Bituluku ya bibundeli bizali kotambwisa bateritware minene, mpe mampinga ya bokengi ya Congo bazali kobunda mpo na kozongisa molɔngɔ́. Longola yango, mbala mingi batatoli mpe bato oyo bazwaki mpasi bafandaka na likama ya kozongisa mabe, mpe yango esalaka ete kozwa litatoli mpe bilembeteli ezala mpasi mingi.

Na likambo oyo, CPI esalaka elongo na mangomba ya mboka mpe ya mokili mobimba mpo na kozwa matatoli mpe kopesa ndanga ya bobateli ya baye bazwi mpasi. Procureur asengi mpe na communauté internationale kolendisa lisungi na yango ya logistique mpe ya mosolo mpo na kopesa nzela na bolukiluki ya mobimba. Moko ya makambo oyo esengeli kozala na esika ya liboso ezali ya kokoma makambo ya mabe na ndenge ya sikisiki mpo na kopekisa bato oyo basali yango bákima bosembo.

Vers justice rétatorative?

Bokangami ya sika ya CPI na RDC etomboli elikya, kasi mpe mituna mpo na bokasi na yango ya mikolo milayi. Ya solo, atako tribunal esi e condamner ba chefs de guerre congolais ebele, kati na bango Bosco Ntaganda na Thomas Lubanga, ba acteurs misusu ebele ya influence na conflit bakimaka kaka kofundama. Kozanga lisungi ya système ya ba Etats membres misusu na etuka yango ezali mpe ko compliquer mosala.

Kasi, mpo na bato oyo bazwaki mpasi mpe babiki, kobanda lisusu bolukiluki yango ezali komonisa mwa elikya. Bosembo ya mikili mingi, atako ezali malɛmbɛmalɛmbɛ mpe ezali kokoka te, mbala mingi etikalaka kaka nzela na bango liboso ya ebongiseli ya bosembo ya ekólo oyo ezali kolonga te to oyo ezali kobeba. Moko ya makambo ya motuya mpo na baye bazwi mpasi ezali mpe koyeba mobulu oyo basali mpe kofuta mbeba, koleka etumbu ya pete ya moto oyo azali na ngambo.

Lokola bolukiluki ya CPI ezali kokoba, etikali komonana soki bakolonga kosilisa bozangi etumbu endémique oyo ezali kotombola mobulu na RDC. Pona ba Congolais mingi, justice ya solo ekoya kaka na kimia pe stabilité ya seko na est ya mboka.