Bato oyo babomaka basi na Côte d’Ivoire: Likambo ya mawa oyo esalemi na nkuku oyo ebomaka na bilili

Na Côte d’Ivoire, koboma basi ezali se kobakisama, mpe Abidjan, mboka-mokonzi ya nkita ya ekólo yango, ekómi esika ya mawa ya kobomama wana. Kaka na 2020, basi koleka 416 babomamaki mpo na mobali to mwasi, kolanda rapport moko ya kofinga. Soki ozali nanu prêt te ya ko facer réalité oyo ya mawa, fanda, po oyo ekolanda ekosala que ozala na posa ya koganga.

Ligue ivorienne mpo na makoki ya basi (LIDF) eyebi lisusu te nzela nini esengeli kobalukela. Bazali na esika oyo, soki mongongo na bango ezalaki na effet ya résonance physique, elingaki kobuka ba fenêtres ya ba ministères mpe ba tribunaux, mpo na koningana na baye bazuaka mikano. Kasi, atako kolela ya mpasi, kimia ya bakonzi ezali kaka kokanga matoi. Likambo ya mabe koleka, kozanga etumbu ezali momeseno. Lokola nde, na Côte d’Ivoire, koboma mwasi ezalaki nsukansuka kaka likambo ya mpasi na bomoi ya mokolo na mokolo. Ozali na nsɔmɔ? Biso mpe.

Mituya oyo esalaka ete ozala na nausea

Mituya yango elobaka yango moko. Kaka na 2020, Abidjan amonaki basi 416 babungisaki bomoi na bango na ba conditions ya mabe, ba victimes ya femicide. Mpe mbula na mbula, liste ya bato oyo bazwi mpasi ekómaka molai. Ndakisa moko kati na bato mingi: na mokolo ya 11 Sɛtɛmbɛ 2024, nzoto ya elenge mwasi moko ya mbula 19 oyo ezangi bomoi ezwamaki na ndako moko oyo ezalaki na biloko ya ndako na Cocody, kartye moko ya lokumu na engumba yango. Moto oyo balobaki ete abomaki ye, mobali oyo azalaki na boyokani na ye, andimaki nokinoki ete abomaki elenge mwasi yango mpo ayibi ye 500.000 FCFA. Oui, 500.000 FCFA, équivalent ya mua moins de 760 euros. Bomoi oyo ebebisami mpo na mwa mbongo moke.

Mpe likambo oyo ezali kaka moko ya makambo mingi. Na mokolo ya 10 Aprili 2024, soda moko oyo azalaki kosala mosala na ye abɛtaki mwasi na ye masasi liboso amibalola ebundeli na ye, kasi te kozanga kobimisa mobulu na ekólo mobimba. Mokolo moko liboso, na engumba Maféré, mwasi moko oyo abalá akataki ye zolo na mobali na ye moko, oyo akimaki liboso ete bákanga ye na Ghana mikolo mibale na nsima.

Fimbo oyo euti na kozanga etumbu

Mpo na nini mabe wana ya nsɔmɔ ezali kokoba mbala na mbala oyo ezali kotungisa? Ligue ya Droits ya Basi ya Ivoire ezali kotia ntembe na culture ya impunité oyo ezali kotungisa justice ya Ivoire. Atako mibeko ezali, ba procédures ezali malembe, soki ezali te. Bato oyo bakatelaka bango etumbu esalemaka mingi te, mpe mbala mingi bato oyo basalaka makambo yango ya mabe babatelami na lisangá oyo mibali bazali koyangela bisika nyonso. Oyo osengeli kososola ezali ete na makambo mingi, bosembo esalemaka na mbangu ya nsoso, soki esalemi ata moke te.

Et puis ezali na ba attitudes dévastantes envers ba victimes. Na Côte d’Ivoire, mobulu oyo esalemaka mpo na mibali mpe basi ekómi mingi na boye ete ezali lisusu kokamwisa bato mingi te. Ezali mawa koloba, kasi ba féminicides, mosika na kozala ba événements isolé, ezali kaka expression ultime ya système ya violence structurelle contre basi. Nsima ya koboma basi nyonso, mbala mingi ezalaka na bambula ya mobulu na ndako, kobetama, kokitisa mpe nsɔmɔ ya nkuku.

Bato oyo bazwaki mpasi oyo bakangami na bandako na bango moko

Tózwa likambo ya Virginie (nkombo na ye ya solosolo te), oyo abikaki na mobulu na ndako. Nsima ya mibu zomi na nsambo ya lifelo, nsukansuka azwaki ekimelo na centre Akwaba Mousso, esika ya kimia mpo na basi mpe bana oyo bazwaki mpasi na mobulu. Ozali kokanisa ete ndako ya molunge? Vraiment te. Centre oyo ezali mingi ya lopitalo ya terrain emotionnel koleka zumbu ya cosy. Virginie alobeli mpasi na ye: mobulu na nzoto mpe na makanisi, bokonzi mobimba ya mosolo epai ya mobali na ye mpe bokengeli ya ntango nyonso. “Nazalaki na nzela te ya komona libota na ngai to kopona baninga na ngai. Azwaki ekateli ya makambo nyonso. »

Mpo na bankama ya basi lokola Virginie, bomoi ya libala emonani lokola mpasi molai koleka lisapo. Centre ya Akwaba Mousso eyambaki basi mpe bana mike 177 na mbula moko. Motángo oyo epesaka likanisi ya bonene ya fimbo yango. Kasi bósala libunga te, basi yango bazali kaka nsɔngɛ oyo emonanaka ya ngomba ya zɛlo oyo ezali monene mingi koleka.

Ba femicides, culmination ya système ya mobulu

Dr Annick Gnazalé, moto ya mayele na makambo ya bato, oyo autaki na Iniversite ya Alassane Ouattara, amonisi likambo moko oyo ezali kotungisa. Mpo na ye, ba féminicides ezali kaka expression ya suka ya violence systémique dirigée contre basi. Mpe ezali kaka na Côte d'Ivoire te, situation ezali ndenge moko na ba sociétés patriarques mingi. Mbongwana ya bomoi ya bato ezali kobangisa, mingimingi ntango ezali kotya ntembe na mabaku ya mibali. “Basi bandimaka lisusu te kozala ba victimes passives. Basɛngaka bonsomi na bango, mpe yango ebimisaka ntango mosusu makambo ya mobulu, oyo ekoki komema na koboma basi,” alimboli bongo. Ntango mwasi atɛlɛmi mpo na koloba ete azali na lipanda, amimonisaka na makambo ya mabe koleka.

ONG CPDEFM, oyo esalaka mpo na kobatela makoki ya basi, esangisi ba données ya kobangisa. Bobele na Abidjan, bato 416 babomaki basi na 2020, mpe emonani ete motángo yango ekokita mosika te. Nsima ya moto mokomoko oyo azwi mpasi ezali na lisolo ya mobulu oyo eleki ndelo, mbala mingi liboso ya kotungisa, kobɛtama mpe kobangisa. Na mokuse, liwa ezali nsuka ya mayele ya mosala molai ya mobulu ya mokolo na mokolo.

Guvɛrnema ezali kosala nini?

Motuna ya malamu. Côte d’Ivoire ekoki kozala na mibeko oyo epekisaka mobulu oyo esalemaka na mibali mpe basi, kasi kosalela yango etikaka likambo moko oyo esengeli. Okoki kozala na mobeko oyo eleki malamu na mokili, kasi soki moto moko te azali komemya yango, ezali lokola nde ezali te. Mokakatano ya solosolo ezali kozanga etumbu. Baoyo bazali na ngambo ya koboma basi bazwaka etumbu mingi te, mpe ntango bazwaka etumbu, mbala mingi etumbu ya pɛtɛɛ. Mpo na bato oyo babiki, bamimoni bango moko, bakutani na lisanga oyo ezali kotya ndambo ya mokumba yango likoló na bango.

LIDF esengi kondimama na mibeko ya koboma basi mpe kondima mibeko ya sikisiki mpo na kobatela basi. Kasi yango ekoki te. Tozali na mposa ya revision totale ya système ya justice, mpe surtout, changement ya mentalités. Mibali basengeli kotanga, uta bomwana, mpo na komemya basi. Soki te, mbonge ya koboma basi ekolanda komata.

Bosukisi: Etumba oyo ezali mosika na kolonga

Ezali ntango ya kosala. Mikolo nyonso oyo eloko moko te esalemi, mwasi moko lisusu azali na likama ya kobungisa bomoi na ye. Na Côte d’Ivoire, koboma basi ezali elembo ya lisanga ya bato oyo bazali na maladi, oyo ebebisami na bokonzi ya batata mpe mobulu. Soki bakonzi bakobi kokanga miso, makila ekolanda koleka. Mokakatano ya solo ezali ya kobuka cycle infernal oyo, kosukisa impunité mpe kozongisa basi esika oyo babongi na yango : oyo ya kofanda kaka.