Méga-météorite moko ebebisaki ba océans mpe ekolisaki bomoi na Mabele eleki sikoyo mbula miliare 3

Eleki bambula miliare misato, Mabelé ezwaki moko ya makambo oyo elekaki mabe na lisolo na yango. Météorite moko monene, oyo ezwaki nkombo ya lisɛki S2, oyo ezalaki na diamɛtrɛ ya kilomɛtrɛ 40 tii 60, ekweaki na planɛti moko oyo ezalaki naino elenge, mpe ebimisaki libulu moko ya kilomɛtrɛ 500 mpe tsunami oyo esalemá naino te, oyo eleki monene mpenza oyo bato bayebi naino te. Météorite yango ezalaki monene mbala koleka 200 koleka oyo esalaki ete ba dinosaure ekufa.

Ekipi ya bato ya siansi oyo etambwisamaki na Profesɛrɛ Nadja Drabon ya Iniversite ya Harvard bamonaki bilembeteli ya bopusi monene wana na mokaba ya mabanga ya motane ya Barberton, oyo ezali na ɛsti ya Afrika ya Sudi. Etúká yango, oyo ezali moko ya bisika oyo eleki kala na mokili, ezali na bilembo oyo bizwami na mabanga ya ntalo oyo emonisi likambo yango, mpe bato ya siansi basali mibembo mingi mpo na kotalela biloko oyo etikalaki na bokutani yango. Lokola bazalaki na bibundeli ya marto mpe elongo na bakɛngɛli mpo na komibatela na banyama ya zamba, balukiluki bazwaki ba échantillons ya mabanga mpo na koyeba malamu bonene ya likama yango.

Impact: likambo moko ya cataclysmique

Bopusi ya météorite yango etɔkisaki mpenza mai monene, esalaki ete mai mingi ekóma mopɛpɛ mpe ebimisaki molunge ya mopɛpɛ oyo elekaki 100°C. Mbula ya mabanga oyo enyangwaki ezipaki Mabelé, nzokande likoló ekómaki molili na nse ya lipata ya mputulu oyo ezalaki kokanga pole ya moi na boumeli ya ntango molai. Nyonso wana ekokaki koloba nsuka mpo na bomoi oyo ezali naino naino na Mabelé. Nzokande bolukiluki yango emonisaki likambo moko oyo ekanisamaki te: likambo wana ya mpasi mingi esalisaki mpenza koleisa bikelamu ya kala ya planɛti yango.

Bato ya siansi bamonaki ete météorite yango elamusaki biloko ya ntina, lokola phosphore mpe fer, oyo epalanganaki na mbu. Biloko yango, oyo ezongisamaki uta na bozindo ya mbu na tsunami ya mokili mobimba, epesaki ba micro-organismes ya liboso nguya oyo esengeli mpo na kokola. Mosika na kobebisa bomoi, bopusi monene wana elingaki, na bokeseni na bilikya nyonso, elingaki kopesa nzela na bopanzani na yango.

Koyika mpiko ya bomoi na esika oyo ezali na banguna

Profesɛrɛ Drabon alimboli boye: “Bomoi na Mabelé emonisi ete ezali koyika mpiko na ndenge ya kokamwa liboso ya makambo wana ya banguna.” Ba micro-organismes, oyo esilaki kozala liboso ya impact, ezongaki noki mpe ekola malamu, kosalelaka ba conditions enrichie oyo esalemaki na likama. Balukiluki bakokanisi bokasi yango na bozongisi ya mikrobe nsima ya kosukola mino na yo: ata nsima ya kobebisama pene na mobimba, ezongaka nokinoki mpe na motango monene.

Bokutani wana ezali kopesa nzela na liteya oyo ezali se kopalangana mingi na kati ya bato ya siansi: mosika na kozala kaka kobebisa, bopusi minene ya ba météorites elingaki kopesa maboko na bokoli ya bomoi na kopesaka biloko ya kolia oyo esengeli mpe kobongisa zinga zinga na ndenge ya litomba. Balukiluki bazali sikawa komona ete bokutani yango ezali makambo ya ntina mingi na evolisyo ya ebandeli ya Mabelé.

Botali na mikolo mizali koya: kososola ebandeli ya bomoi

Mosala ya ekipi ya Drabon, oyo ebimaki na zulunalo ya siansi Proceedings of the National Academy of Sciences (PNAS), efungoli makanisi ya sika na ntina na boyokani kati na makambo ya mpasi mpe komonana ya bomoi. Na kososolaka lolenge nini bomoi ebikaki kaka te, kasi ekolaki malamu nsima ya bopusi minene motindo wana, bato ya siansi bazali na elikya ya kososola malamu makambo oyo masengeli mpo ete bomoi ebima na baplanɛti mosusu. Ba météorites minene lokola S2 ekoki kozala na rôle ya ndenge moko na ba systèmes planètes misusu.

Mokapo oyo ya lisolo ya Mabelé, oyo kala etalelama lokola synonyme ya liwa mpe kobebisama, ezali sikawa kobimisa paradoxe moko ya kobenda likebi: makambo wana ya kobebisa ezalaki mpe mituka ya bozalisi, kopesaka Mabelé biloko oyo esengeli mpo ete bomoi ekola malamu.